دو جنس کافی نیست: زن، مرد، میان‌جنسی
سازمان اقدام آشکار جهانی – زینب پیغمبرزاده
چند سال پیش شنیدم یکی از آشنایان مذهبی‌مان که به عنوان یک زن بزرگ شده بود، پس از آنکه برخی از نشانه‌های بلوغش مثل پریود به تاخیر افتاده بود، در پی آزمایشات پزشکی متوجه شده کروموزم‌های منتسب به مردان XY دارد و میان‌جنسی (intersex) است. زنان فامیل نگران بودند که چرا بارها با تصور اینکه یک زن است، با او روبوسی کرده‌اند و در مهمانی بدون حجاب در برابرش حضور داشته‌اند. اما در جامعه‌ای مثل ایران که همه چیز بر مبنای جنسیت افراد جداسازی شده است، او با مشکلات اساسی‌تری روبرو بود. ابتدا مجبور بود جراحی «تطبیق جنسیت» را بپذیرد تا پس از آنکه پزشکان با جراحی آلت جنسی او را از آلت جنسی منتسب به زنان به آلت جنسی منتسب به مردان تغییر دادند، بتواند قانوناً به عنوان یک مرد زندگی کند. مشکلی که میان‌جنسی‌ها هنوز در اکثر کشورهای جهان با آن مواجه‌اند. اما علاوه بر این، او که در یک شهر مذهبی بزرگ شده بود، هیچ تصوری از زندگی اجتماعی به عنوان یک مرد نداشت. نه تنها به یک مدرسه دخترانه رفته بود، بلکه حتی در جمع‌های خانوادگی نیز با مردان معاشرت نکرده بود و حالا باید یکباره وارد دنیایی آن سوی دیوارهای اندرونی زنانه می‌شد و به عنوان یک مرد زندگی می‌کرد. اگر هم می‌خواست در همان شکل و وضعیت بماند، دیگر در جمع‌های «زنانه» جایی نداشت. با وجود پیچیدگی‌هایی که این موضوع در زندگی این فرد و اطرافیانش ایجاد می‌کرد، همه توافق داشتند که باید به نظر پزشکان اعتماد کرد. او یک فرد میان‌جنسی بود.
بر اساس بررسی‌هایی که در کشورهای مختلف انجام شده برآورد می‌شود که ۲ درصد جمعیت هر جامعه‌ای میان‌جنسی باشند. این به این معناست که در جامعه هشتاد میلیونی ایران حدود یک میلیون و ششصد هزار میان‌جنسی زندگی می‌کنند، اما چرا این افراد را دور و برمان نمی‌بینیم و یا حتی نامی از آن‌ها نمی‌شنویم؟ پاسخ ساده است. صحبت از این موضوع هم مثل هر موضوع دیگری مرتبط با سکسوالیته، جنس و جنسیت در جامعه ما تابو محسوب می‌شود و خانواده‌ها معمولاً سعی می‌کنند با شرم آن را مثل یک راز بزرگ مخفی نگه دارند.
میان‌جنسی (intersex) کیست؟
زمانی که مادری باردار می‌شود اطرافیان مشتاق‌اند جنسیت جنین را هر چه سریعتر بدانند. ایران از جمله کشورهایی است که تلاش برای پیش بینی جنسیت جنین از طریق مشاهده آلت جنسی در سونوگرافی در آن بسیار رایج است. تصمیم‌های زیادی بستگی به نتیجه این سونوگرافی دارد: از وسایل سیسمونی و نام کودک گرفته تا رویا پردازی برای آینده او. اما هر ساله کودکان زیادی خارج از این دوگانه دختر و پسر به دنیا می‌آیند. گاهی این وضعیت میان‌جنسی در هنگام تولد نوزاد قابل مشاهده است. مثلاً الت جنسی او به ترکیبی از هر دو آلت جنسی منتسب به دختران و پسران شباهت دارد، اما گاهی نیز پزشکان تا سال‌ها بعد متوجه میان‌جنسی بودن کودک نمی‌شوند. مثلاً کودکی که با آلت جنسی منتسب به پسران دنیا آمده است ممکن است کروموزم XX یا اندام‌های مرتبط به باروی منتسب به زنان را داشته باشد و یا برعکس. گاهی نیز کروموزم‌های نوزاد ترکیبی از کروموزم‌های منتسب به مردان و زنان هستند.
اگر پزشکان بلافاصله پس از تولد متوجه میان‌جنسی بودن کودک شوند، معمولاً عجله دارند با جراحی آلت جنسی هر چه سریعتر کودک را در یکی از این دو جعبه دختر و پسر بگنجانند تا بیمارستان بتواند در گواهی تولد یکی از این دو گزینه را ذکر کند و والدین هم بتوانند برای کودک شناسنامه بگیرند. اما این همیشه پایان ماجرا نیست. معمولاً چنین کودکانی ناچار می‌شوند بعدها جراحی‌های دیگری را هم انجام دهند و گاهی تا آخر عمرشان دارو مصرف کنند تا بتوانند با جسمی مشابه آنچه که پزشکان برای یک زن یا مرد تعریف می‌کنند، زندگی کنند.
متاسفانه علی‌رغم تلاش‌های ارزشمندی که در سال‌های اخیر در حوزه گرایش جنسی و هویت جنسیتی انجام شده، به موضوع ویژگی‌های جنسی چندان پرداخته نشده است و معمولاً افراد تفاوت بین میان‌جنسی (intersex) و تراجنسی (transexual) تراجنسیتی (transgender) و حتی گاهی دوجنسگرا (bisexual) را نمی‌دانند و به اشتباه برای اشاره به همه این گروه‌ها از واژه «دوجنسه» استفاده می‌کنند. همان طور که گفته شده فرد میان‌جنسی به لحاظ جسمی در تعریف پزشکان از آنچه که یک بدن «استاندارد» و «طبیعی» زنانه یا مردانه خوانده می‌شود، نمی‌گنجد و بنابراین پزشکان معتقدند بدن این افراد باید تحت جراحی قرار بگیرد. این جراحی‌ها معمولاً در کودکی آغاز می‌شود و ممکن است فرد بعدها از آن‌ها راضی نباشد یا به جراحی‌های متعدد و یا مصرف داروهایی که پزشکان در سال‌های بعد از آن پیشنهاد می‌کنند، تمایل نداشته باشد. این در حالی است که معمولاً تراجنسی‌ها یا تراجنسیتی‌ها جسمی مطابق با تعاریف جامعه پزشکی از یک بدن زنانه یا مردانه «بدون مشکل» دارند، اما از جنسیتی که جامعه در ابتدای تولد به آن‌ها نسبت داده راضی نیستند. برخی از تراجنسی‌ها ممکن است خواهان جراحی برای تطبیق بدن‌شان با تعریف خودشان از جنسیت‌شان باشد. معمولاً دریافت اجازه این عمل از سیستم درمانی در کشورهای مختلف پروسه‌ای دشوار و زمان‌بر است. دوجنسگرایی هم ارتباطی به وضعیت جسمی و جنس فرد ندارد و گرایش فرد به بیش از یک جنس یا جنسیت است.
جنبش جهانی میان‌جنسی‌ها
در یک سال اخیر در کنفرانس‌های بین‌المللی جامعه دگرباش و رنگین‌کمانی، میان‌جنسی‌های بسیاری را ملاقات کرده‌ام. آن‌ها هم مثل هر فرد دیگری ممکن است خودشان را زن، مرد یا خارج از این دوگانه تعریف کنند و دگرجنسگرا، همجنسگرا، دوجنسگرا، یا هیچ‌جنسگرا باشند. با وجود پیشینه فرهنگی و طبقاتی متنوع این فعالین، آنچه که در میان آن‌ها مشترک است فشارهای فیزیکی و روانی است که در نتیجه تصمیم پزشکان و خانواده‌ها در کودکی و نوجوانی تحمل کرده‌اند. این در حالی است که ضرورت انجام این جراحی‌ها و مصرف این داروها در بسیاری از موارد زیر سئوال است و نه تنها این افراد بدون این عمل‌های جراحی می‌توانستند زندگی سالمی داشته باشند، بلکه این جراحی‌ها و مصرف داروها خودشان عامل مشکلات جسمی و روانی بسیاری در بین این افراد است. آن‌ها خواهان توقف «جراحی‌های اصلاح جنسی» و مخالف مداخله‌های پزشکی غیرضروری در بدن نوزادان و کودکان هستند. گروه‌های میان‌جنسی در کشورهای مختلف به خصوص کشورهای غربی تلاش دارند زندگی به عنوان جنس سوم را در جامعه ممکن و قانونی کنند و موفقیت‌هایی هم در این زمینه به دست آورده‌اند هر چند تا تغییر نگاه دوگانه محور جامعه که تلاش دارد جنس همه افراد را تنها در قالب « یا زن ، یا مرد» تعریف کند، هنوز راه درازی باقی است.
برای مطالعه بیشتر
متاسفانه منابع محدودی به زبان فارسی در این زمینه موجود است. از جمله این مقاله و این ترجمه که اخیراً در سایت دوجنسگرا و این ویدئو‌ها صفحه فیس‌بوک این سایت یا مطالبی که در صفحه فیس‌بوک شش‌رنگ منتشر شده است. اگر علاقه دارید بیشتر درباره میان‌جنسی‌ها بدانید می‌توانید به سایت‌های سازمان‌های حمایت از میان‌جنسی‌ها از جمله جامعه میان‌جنسی‌های آمریکای شمالی و انجمن میان‌جنسی‌های انگلستان مراجعه کنید یا فیلم سینمایی معروف XXY را تماشا کنید. این فیلم به زندگی یک نوجوان میان‌جنسی در آرژانتین می‌پردازد که مادرش معتقد است باید جراحی کند اما پدر فکر می‌کند این کار مشکلی را حل نخواهد کرد. در حوزه آکادمیک هم آن فاستو استرلینگ یکی از معروف‌ترین نظریه پردازانی است که معتقدند تنها دو جنس برای اشاره به گوناگونی‌های انسانی کافی نیست.