دوجنس گرائی و گفتمان دگرجنسگرامحور
رها فرخ
آنجلینا جولی، کریستوفر هیچنس، دیوید بوئی، هانس کریستین اندرسون، مارلون براندو سنت آگوستین لورد بایرن مالکوم ایکس و شکسپیر تنها لیست کوتاهی از شخصیت‌های معروف دوجنس گرا هستند. اما دوجنس گرائی چیست؟
دوجنس‌گرائی به کشش جنسی فرد به هر دو جنسیت زن و مرد اطلاق می‌شود. این تعریف ساده و به‌اصطلاح علمی از دوجنس‌گرائی ناپخته و تقلیلی ست. این تعریف از طرفی جنسیت را فقط محدود به دو جنسیت زن و مرد می‌کند و جنسیت‌های دیگر مانند تراجنسیتی، بی‌جنسیتی، جنسیت‌های سیال و جنسیت‌های غیردوگانه را نادیده می‌گیرد. همچنین، این تعریف تجربه‌های زیسته دوجنس‌گراها را در یک جعبه محدود دگرجنسگرا-محور قرار می‌دهد. درصورتی‌که تجربه زیسته بسیاری از دوجنسگرایان بسیار پیچیده‌تر از این تعریف ساده «علمی» است. کریستن گونزالس و دیگران این تعریف را ناشی از دوگانه پنداری کشش جنسی به هم‌جنس/جنس مخالف می‌دانند؛ تجربه زیسته و تعریف شخصی افراد دوجنسگرا را فراتر از تعریف لغتنامه‌ای قرار می‌دهند. به‌عنوان‌مثال، تعریف یکی از دوجنسگرایان این است «من خودم را دوجنسگرا میدانم زیرا در خودم پتانسیل کشش، عاطفی و یا جنسی، به بیش از یک جنسیت را می‌بینم، نه لزوماً به‌طور همزمان و نه لزوماً به یک اندازه.» این تعریف هم سیال بودن کشش جنسی را بیان می‌کند هم به وجود بیش از یک جنسیت اذعان دارد. گونزالس تأکید می‌کند که بسیاری از دوجنسگرایان به دنبال تعریف جدیدتری از هویت جنسی خود هستند، تعریفی که محدودیت‌های جنسی و جنسیتی کمتری داشته باشد و کشش جنسی تک‌جنسیتی (Monosexual) را به چالش بکشد. کشش جنسی تک‌جنسیتی هنوز هم در جامعه دگرجنسگرا و هم بین هم‌جنس‌گرایان گفتمان غالب است.
یکی از برداشت‌های غلط در مبحث دوجنس‌گرائی این است که این گرایش اغلب به‌عنوان یک فاز در حال گذار و البته سردرگمی جنسی تعبیر می‌شود. کارزار هنوز دوجنسگرا هستم برای روشنگری در این زمینه به وجود آمده است. هدف این کارزار تغییر روایت رایج از دوجنس‌گرائی ست.
جیجی ریون ویلبر ، فعال حقوق دوجنسگرایان می‌گوید:
از زمان شورش استونوال جامعه گی و لزبین قوی‌تر و پدیدارتر شده است. جامعه دوجنسگرا هم رشد کرده است اما در موارد بسیاری هنوز ما نامرئی هستیم. من هم تحت تأثیر جامعه به‌صورت خودکار به زوجی که دست در دست هم راه می‌روند، بسته به برداشتی که از جنسیتشان دارم، برچسب دگرجنسگرا یا گی داده‌ام.
تمایل برای حذف کردن و محو کردن دوجنس‌گرائی می‌تواند ناشی از تأثیر عمیق دوگانه مرد زن که توسط فرهنگ مردسالار و دگرجنسگرا محور دیکته می‌شود باشد. باوجود پیشرفت‌های قابل‌توجه در عرصه مطالعات جنسیت، هنوز جنسیت نتیجه جنس یا همان ساختار بیولوژیک بدن تعبیر می‌شود. جودیت باتلر در کتاب «مساله جنسیت» این دیدگاه را به چالش می‌کشد. باتلر هویت جنسیتی لزوماً نتیجه مستقیم بیولوژی نیست. همچنین گرایش جنسی نیز نتیجه مستقیم ساختار بیولوژی و هویت جنسیتی نمی‌تواند باشد. بلکه هویت جنسیتی و گرایش جنسی نه مفاهیم قائم‌به‌ذات بلکه سازه‌های فرهنگی و اجتماعی هستند. دوجنس‌گرائی نیز خط مستقیم بیولوژی-جنسیت-کشش جنسی را می‌شکند و گفتمان هژمونیک و ذاتاً دگرجنسگرا محور را به چالش می‌کشد. اما مقاومت در برابر دوجنس‌گرائی تنها از جانب ساختار غالب دوجنسگرا محور نیست. بلکه در درون جامعه دگرباشان هم این هویت جنسی گاهی سرکوب می‌شود. یکی از دلایل رایج برای عدم پذیرش دوجنسگرایان در جامعه دگرباشان می‌تواند این باشد که زنان و مردان همجنس‌گرا احساس می‌کنند دوجنسگرایان از مزایای جامعه دگرجنسگرا محور استفاده می‌کنند و هیچ‌گاه در حقیقت تبعیض را حس نمی‌کنند مخصوصاً وقتی در یک برهه خاص شریک جنسی‌شان از جنس مخالف است.
اما بسیاری از دوجنسگرایان از جا گرفتن در گفتمان دگرجنسگرا محور و دوگانه پنداری گرایش جنسی خودداری می‌کنند. به این صورت که گرایش جنسی را به‌صورت یک بازه می‌بینند و نه یک دوگانه. یکی از شرکت‌کنندگان در کارزار «هنوز دوجنسگرا هستم» می‌گوید «وقتی ۲۶ ساله بودم متوجه شدم که گرایش من تنها به مردان و زنان همان-جنسیتی نیست».۱
پس دوجنس‌گرائی همزمان تک‌جنس‌گرائی و همان-جنسیتی را به چالش می‌گیرد. این نگاه نو به جنسیت و کشش جنسی به‌صورت بازه و سیال و نه دوگانه و صلب، می‌تواند منجر به پذیرش دوجنس‌گراها و دیگر هویت‌های جنسی سیال بشود.
۱- Kirsten A. Gonzalez, Johanna L. Ramirez and M. Paz Galupo, ‘‘I was and still am’’: Narratives of Bisexual Marking in the #StillBisexual Campaign
۲- ‘Celebrate Bisexuality Day’ Exists Because Of These Three LGBT Activists, http://www.huffingtonpost.com/2013/09/24/celebrate-bisexuality-day_n_3977289.html
۳- Judith Butler, Gender Trouble: Feminism and the Subversion of Identity