کرونا و پناهجویان ایرانی دگرباش در ترکیه
این مقاله در وبسایت رادیو زمانه منتشر شده است.
نویسنده فریمان کاشانی
۱۷ می برابر با ۲۸ اردیبهشت، روز جهانی مقابله با دگرباش‌ستیزی و دگرباش‌هراسی است. در تقویم دگرباشان جنسی و جنسیتی، روز ۱۷ ماه مه روزی است که جشن گرفته می‌شود اما این جشن صرفا یک «پارتی» نیست.
در این روز جامعه دگرباشان جنسی تبعیض‌هایی که با آن رو‌به‌رو است را بررسی می‌کند به امید اینکه بتواند درست مانند ۱۷ مه سال ۱۹۹۰ در مبارزه با این تبعیض‌ها پیروز شود. در سال ۱۹۹۰، جنبش دگرباشان جنسی و جنسیتی سرانجام توانست سازمان جهانی بهداست را مجاب کند که گرایش جنسی به همجنس باید از لیست بیماری‌ها حذف شود.
امروز یکی از حاشیه‌ای‌ترین اعضای جامعه دگرباشان جنسی و جنسیتی، پناهجویان این گروه هستند که در راه‌های مهاجرت تبعیض‌های مختلفی را متحمل می‌شوند. در شرایط شیوع کرونا محدودیت‌ها و تبعیض‌های متعدد و بیشتری بر زندگی پناهجویان دگرباش تحمیل شده است. در این متن سعی کردم تا درباره مشکلات پناهجویان دگرباش ایرانی در ترکیه بعد از شیوع ویروس کرونا بنویسم.
تبعیض‌های مضاعف
اولین بار اواخر ماه مارس رسانه‌ها خبر از شیوع ویروس کرونا در ترکیه دادند. در این زمان صدها پناهجو در مرز ترکیه و یونان نزدیک شهر ادیرنه گیر افتاده بودند. بالاخره پس از یک ماه انتظار و در چارچوب تدابیر پیش‌گیرانه برای جلوگیری از شیوع ویروس کرونا، دولت ترکیه به این پناهجویان اجازه داد تا به این کشور برگردند. این پناهجویان که در معرض ویروس کرونا بودند بعد از قرنطینه به شهرهای خود بازگردانده شدند.
در حرکت‌های جمعی پناهجویان از کشوری به کشور دیگر یا مقاوت‌های آنها در برابر سیستم‌های پلیسی محلی، پناهجویان دگرباش جنسی و جنسیتی همچنان از اقلیت‌ها هستند. آنها در خود جامعه پناهجویان هم باید مراقب خشونت‌ها از سوی دیگر پناهجویانی باشند که متوجه شرایط افراد همجنس‌گرا، دوجنسگرا، ترنس و بیناجنسی نیستند و یا اصلاً با مصائب افراد دگرباش جنسی و جنسیتی آشنایی ندارند.
با اسکان مجدد پناهجویان دگرباش جنسی و جنسیتی در شهرهای ترکیه آنها بازگشتند به چیزی که از آن فراری بودند: انتظار بیشتر برای پذیرفته شدن در کشوری دیگر و آن هم در شرایط کرونا.
بسیاری از این پناهجویان – از جمله پناهجویان کوییر – پیش از کرونا هم سال‌ها در ترکیه منتظر بوده‌اند تا به کشور سوم فرستاده شوند. پرونده باز اسکان این افراد در کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل متحد یا اداره مهاجرت ترکیه مدت‌ها تحت بررسی بوده است. اما پرونده‌ها طی ماه‌ها و گاهی سال‌های گذشته به‌روزرسانی نشده و به پناهجویان در این زمینه اطلاع‌رسانی نشده است.
بعد از کرونا شرایط سخت‌تر هم شده است. رسیدگی به پرونده‌های پناهجویی به دلیل قرنطینه به حالت تعلیق درآمده و سفرهای هوایی پناهندگانی که قرار بود در دو ماه اخیر زندگی جدیدی را در کشور سوم شروع کنند منحل شده است.
نبود بیمه درمانی: فشار بیشتر به ترنس‌ها
بعد از اینکه در ماه فوریه ۲۰۲۰ بیمه درمانی پناهجویان از طرف دولت ترکیه قطع شد، زندگی پناهجویان در ترکیه دشوارتر شده است. از آنجایی که پناهجویان مسئول تأمین هزینه‌های روزمره زندگی در ترکیه هستند و گرفتن اجازه کار دشوار و تقریباً غیرممکن است، بیشتر پناهجویان و پناهندگان ترکیه برای گذراندن زندگی مجبور به کار در بازار کار غیررسمی هستند. اکنون هزینه‌های بهداشت و درمان هم اضافه شده است.
عدم دسترسی به خدمات بهداشتی به طور ویژه برای پناهجویان ترنس مشکلات بسیاری ایجاد کرده است. برخی از آنها که در حال گذراندن مراحل تطبیق جنیستی هستند به دلیل این عدم دسترسی به بیمه بهداشت و درمان، به خوددرمانی روی آورده‌اند.
محافظه‌کاری فرهنگی در مناطق اسکان موقت
پناهجویان بعد از ورود به خاک ترکیه و ثبت‌نام در اداره مهاجرت به یکی از شهرهای کوچکی که دولت ترکیه مشخص کرده است، فرستاده می‌شوند.
در شهرهای کوچک ترکیه جایی که پناهجویان دگرباش جنسی و جنسیتی اسکان داده می‌شوند، فرهنگ عمومی آنها را نمی‌پذیرد و با مشکل مسکن و شغل مواجه هستند. کرونا وضعیت را بدتر هم کرده است.
در این شهرهای کوچک فرصت‌های شغلی کم است و پناهندگان اجازه ندارند به شهرهای بزرگ‌تر برای پیدا کردن کار بروند. در این میان پناهندگان دگرباش و رنگین‌کمانی شانس کم‌تری برای پیدا کردن کار دارند.
بسیاری از شهرهایی که پناهجویان در آن اسکان داده می‌شوند، مذهبی و یا حداقل از نظر فرهنگی محافظه‌کار هستند. در چنین محیط‌هایی یافتن کار برای پناهجویان دگرباش و رنگین‌کمانی بسیار دشوار است. در این میان پناهجویان ترنس در بازار کار بیشتر در معرض تبعیض قرار می‌گیرند. کار گرفتن در چنین محیط‌های وابسته به این است که چقدر شخص جویای کار شبیه فرهنگ عمومی منطقه باشد و اینجاست که دگرباشان جنسی و جنسیتی با فرهنگ عمومی منطقه تمایز تصویری دارند و از این رو حتی در بازار کار غیررسمی هم به سختی استخدام می‌شوند.
با شروع وضعیت قرنطینه در ترکیه و اعلام قوانین محدودیت تردد، بسیاری از پناهندگان کار خود را از دست داده‌اند و فشار اقتصادی چندین برابر شده است.
البته دولت ترکیه خدمات درمانی مربوط به کرونا را به صورت رایگان به پناهندگان ارائه می‌دهد. در سایت کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل متحد در ترکیه نوشته شده به دلیل شرایط فعلی بیمه درمانی افراد به طور خودکار فعال نمی‌شود، خدمات درمانی اضطراری مربوط کوید- ۱۹ بدون در نظر گرفتن وضعیت بیمه درمانی برای اتباع ترکیه و خارجی قابل دسترسی است.
کرونا و متهم کردن دگرباشان جنسی به آلودگی
پندمی کرونا شرایط در ترکیه را برای شهروندان دگرباش این کشور نیز دشوارتر شده است.
روز ۲۴ آوریل برابر با ۶ اردیبهشت ماه، علی ارباش رئیس سازمان امور دینی ترکیه در خطبه خود در آخرین جمعه پیش از شروع ماه رمضان، دگرباشان و رنگین‌کمانی‌ها و افراد مبتلا به ویروس اچ‌آی‌وی را «عامل شیوع بیماری» دانست. او در خطبه خود گفت:
«رابطه جنسی خارج از ازدواج در دین اسلام حرام است. سالانه هزاران نفر به دلیل این عمل حرام به اچ‌آی‌وی مبتلا می‌شوند.»
رئیس جمهوری ترکیه، رجب طیب اردوغان در یک سخنرانی عمومی گفته‌های علی ارباش را تایید کرد و اظهار داشت مخالفت با دیانت به مثابه مخالفت و حمله به دولت است. در روزهای بعد چندین نفر از دیگر مقامات هم به صورت عمومی به حمایت از علی ارباش پرداختند.
سازمان ایلگای اروپا در بیانیه‌ای حمله‌های اخیر و سخنرانی‌های نفرت پراکن دولت ترکیه علیه دگرباشان و رنگین‌کمانی‌ها را محکوم کرده است. ایلگای اروپا بخش اروپایی اتحادیه بین‌الملی همجنس‌گرایان زن، همجنس‌گرایان مرد، دوجنس‌گرایان، افراد ترنس و بیناجنسی است که هدف آن ترویج و حمایت از حقوق افراد دگرباش در سطح اروپاست (ترجمه این بیانیه را می‌توانید در وبسایت دوجنسگرا بخوانید). این اتفاقات نشانه پسرفت دولت ترکیه در زمینه حقوق افراد دگرباش و رنگین‌کمانی است که باعث ترس و نگرانی پناهجویان دگرباش در این کشور شده است.
باز کردن فضای خودبیانگری در قرنطینه
قرنطینه خانگی در ترکیه بسیاری از پناهندگان دگرباشان را تشویق کرده تا از زمان خود به صورت دیگری استفاده کنند: باز کردن فضایی برای خودبیانگری.
حمیدرضا تصویرساز و نقاش کوییر که سال‌هاست در ترکیه منتظر شروع زندگی جدیدی در یک کشور سوم است، در مصاحبه‌ای با برنامه کوییرپلیر در رادیو رنگین‌کمان که روز دوشنبه ۱۸ می منتشر خواهد شد، گفت:
«قرنطینه کرونا فضای آزادی برای من ایجاد کرده است. من شاید در مقطعی در ایران به خاطر مشکلاتی که داشتم به طور کلی بیخیال کار هنری شدم اما فضای دوران پناهندگی و قرنطینه دوباره این جرقه را در من ایجاد کرد تا شاید بتوانم هنرم را دوباره زنده کنم و انگیزه بگیرم. این دوره قرنطینه برای من یک امتیاز مثبت بود. باعث شد تا بعد از مدت‌ها سر کار نروم و کارهای عقب افتاده‌ای که مدت‌ها بود می‌خواستم انجام بدم را انجام دهم.»
همینطور درگ کویین ایرانی «ماهریل اوهارا» بعد از مدت‌ها از طریق حضور در یک گفتگوی زنده در صفحه اینستاگرام دوجنسگرا آشکارسازی کرد.
ماهریل از فضایی که قرنطینه و دوران پناهندگی برای او ایجاد کرده، استفاده کرده است تا هنر خودش را به بهترین شکل ارائه کند. می‌توانید این هنرمند کوییر را در صفحه اینستاگرامشدنبال کنید.
ماهریل در انتهای ویدیوی آشکارسازیش گفت:
«شاید خیلی‌ها این ویدیو را تماشا کنند و من را بشناسند. شاید از نزدیکانم، دوستانم یا عضوی از خانواده‌ام باشند و پیش خودشان فکرهای خوبی نکنند و کارم را دوست نداشته باشند. شاید منِ قبل از درگ را قبول کرده باشند. من از این افراد می‌خواهم که فقط قبول کنند. نه فقط من را، هر کس دیگر را هر جوری که هست قبول کنید. هر چه بیشتر قبول کنیم، به خودمان لطف کرده‌ایم. کم‌تر اذیت می‌شویم و همینطور طرف مقابل ما هم کم‌تر اذیت می‌شود. باعث می‌شود انرژی بهتری بگیرد و همیشه خودش باشد. باعث می‌شود نقاب روی صورتش نگذارد و تمام نقاب‌هایش را بشکند و آن چیزی که هست را زندگی کند. من احساس می‌کنم درگ کردن آسیبی به کسی نمی‌زند. مهم این است که من از این کار لذت می‌برم و روحم در آرامش است و انرژی مثبت به اطرافیانم خواهم داد و ده برابر انرژی مثبت خواهم گرفت. این مهم است و تمام.»
به دلیل شیوع ویروس کرونا روز جهانی مقابله با دگرباش‌ستیزی و دگرباش‌هراسی هم مثل تمام مناسبات اخیر در اکثر نقاط جهان به صورت آنلاین برگزار می‌شود. همین موضوع باعث شده که افرادی که در سال‌های گذشته به دلایل مختلف نمی‌توانستند در این مراسم شرکت‌کنند، بتوانند در کنار دیگران این روز را جشت بگیرند. برنامه‌های جامعه کوچک کنشگران ایرانی دگرباش جنسی این بار از طریق اینترنت در دسترس است. این خود مناسبت خوبی است که افراد دگرجنس‌گرا که پیش از این در مراسم‌های این‌چنینی شرکت نمی‌کزدند از طریق اینترنت به جمع‌های دگرباشان جنسی و جنسیتی بپوندند، حرف‌ها را بشنوند و شاید بخواهند به جامعه دگرجنس‌گراهایی بپیوندند که دوست و حامی دگرباشان جنسی ایرانی هستند.
